Postępowanie przed UOKiK według nowych zasad

Nowelizacja miała głównie na celu wzmocnienie pozycji podmiotu słabszego w relacjach B2C – konsumenta. Ustawa ta zaś ma dwa cele – ochronę konkurencji i ochronę konsumentów, a te dwie kwestie są nierozerwalnie ze sobą powiązane. Dlatego wprowadzone zmiany w zakresie ochrony konsumentów z pewnością mają wpływ także na konkurencję na rynku. Jak zostało wskazane w uzasadnieniu projektu ustawy, skuteczne przeciwdziałanie naruszeniom interesów konsumentów sprzyja wzmocnieniu uczciwej konkurencji. Wynika to z tego, że przedsiębiorcy naruszający prawa konsumentów często w wyniku swoich działań uzyskują lepszą pozycję na rynku niż przedsiębiorcy stosujący uczciwe metody. W tym miejscu warto także wskazać fragment uzasadnienia projektu ustawy: Proponowane zmiany w przepisach mają na celu nie tylko zwiększenie skuteczności działań Prezesa UOKiK w zakresie przeciwdziałania naruszeniom interesów konsumentów, ale również wychodzą naprzeciw postulatom zgłaszanym przez przedsiębiorców, dotyczącym m.in. zwiększenia pewności prawnej (w tym zakresie szczególnie istotna jest zmiana modelu kontroli abstrakcyjnej klauzul, gdzie m.in. eliminuje się obecne wątpliwości co do skutków orzeczenia sądu w sprawie uznania postanowienia wzorca umowy za niedozwolone).

Do momentu wejścia w życie nowelizacji o uznaniu postanowienia za abuzywne, a więc o naruszeniu przepisu art. 385(1) § 1 k.c. decydował Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów poprzez wydanie orzeczenia sądowego w ramach postępowania cywilnego. Od 17 kwietnia to Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów dokonuje oceny czy dane postanowienie wzorca umowy jest niedozwolone. Następuje to w drodze wydania decyzji administracyjnej kończącej postępowanie w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone. W takiej decyzji Prezes zakazuje dalszego wykorzystywania danej klauzuli abuzywnej. Doszło zatem do zmiany modelu kontroli abstrakcyjnej klauzul abuzywnych – z trybu sądowego na administracyjno-sądowy. Dzięki tej nowelizacji Prezes UOKiK będzie mógł działać z urzędu, a także zmienią się sposoby i możliwości oddziaływania na przedsiębiorcę stosującego niedozwolone postanowienia umowne w celu szybkiego wyeliminowania takiej klauzuli. Jako organ administracyjny będzie miał dużo większe możliwości w zakresie środków oddziaływania na dany podmiot. Co więcej, cała procedura ulegnie znaczącemu skróceniu. Zgodnie z art. 99e ustawy z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów postępowanie w sprawie o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone powinno być zakończone w terminie 4 miesięcy, a w sprawie szczególnie skomplikowanej - nie później niż w terminie 5 miesięcy od dnia jego wszczęcia. Odpowiednio będą w tym przypadku stosowane przepisy k.p.a., w tym na przykład do przedłużenia tego instrukcyjnego terminu. We wcześniej stosowanym trybie sądowym na wpisanie klauzuli do rejestru trzeba było czekać co najmniej 3-4 lata od momentu wniesienia pozwu. Na podstawie art. 106 ust. 1 pkt 3a Prezesowi Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów przysługuje w stosunku do przedsiębiorcy kompetencja nałożenia w drodze decyzji kary pieniężnej w wysokości maksymalnie 10% obrotu osiągniętego w poprzednim roku obrotowym. W tym przypadku nie ma znaczenia czy przedsiębiorca dopuścił się naruszenia zakazu stosowania niedozwolonych postanowień wzorców umów umyślnie czy też nie. Jest to znacząca zmiana w stosunku do postępowania przed Sądem Ochrony Konkurencji i Konsumentów, gdyż wcześniej taki przedsiębiorca mógł się liczyć z konsekwencjami pieniężnymi w wysokości maksymalnie około 1500 zł, na co mogły składać się koszty publikacji wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym, opłata za pozew czy koszty zastępstwa procesowego. Jak można łatwo zauważyć, nowelizacja omawianej ustawy doprowadzi do większej skuteczności eliminowania z obrotu niedozwolonych postanowień umów i szybkości postępowania, zapewniając konsumentom zdecydowanie lepszą ochronę. Z uwagi na sprzyjanie wzmocnieniu uczciwej konkurencji jest to także pozytywna zmiana dla – często wcześniej poszkodowanych – uczciwych przedsiębiorców.

W związku z odejściem od wnoszenia pozwów do SOKiK, możliwość inicjowania postępowania w ramach kontroli abstrakcyjnej wzorców umów stracili konsumenci i rzecznicy konsumentów. Nie oznacza to jednak, że konsumenci nie mogą podejmować żadnych działań. Nadal konsumentowi przysługuje uprawnienie do kwestionowania postanowień zawartych już umów w ramach kontroli incydentalnej przed sądami powszechnymi w indywidualnym pozwie. Ponadto konsument, a także rzecznik konsumentów, Rzecznik Finansowy, organizacja konsumencka lub zagraniczna organizacja wpisana na listę organizacji uprawnionych w państwach Unii Europejskiej do wszczęcia postępowania o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone, może powiadomić Prezesa UOKiK o podejrzeniu stosowania przez przedsiębiorcę niedozwolonego postanowienia wzorca umowy. Kolejno może on zostać dopuszczony do udziału w postępowaniu w charakterze zainteresowanego, a tym samym do składania dokumentów i wyjaśnień co do okoliczności sprawy oraz przeglądania akt. W przepisie art. 99a ust. 2 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów zostało wskazane, że pisemne zawiadomienie zgłaszane Prezesowi Urzędu musi zawierać:

• wskazanie przedsiębiorcy, któremu zarzucane jest stosowanie niedozwolonych postanowień wzorca umowy,
• opis stanu faktycznego będącego podstawą zawiadomienia,
• wskazanie zakwestionowanego postanowienia,
• uprawdopodobnienie niedozwolonego charakteru klauzuli,
• dane identyfikujące zgłaszającego zawiadomienie.

Należy jednak zaznaczyć, że takie zawiadomienie nie powoduje automatycznego wszczęcia postanowienia w danej sprawie – decyzja ta należy do Prezesa UOKiK. W każdym jednak przypadku zawiadamiający musi otrzymać informację wraz z uzasadnieniem o sposobie rozpatrzenia swego zawiadomienia. Jest to rozwiązanie korzystne dla konsumentów m.in. z uwagi na fakt, że zgłaszając takie zawiadomienie nie występuje konieczność kierowania się żadnym szczególnym formalizmem, w przeciwieństwie do pozwów składanych do SOKiK. Postępowanie takie jest prowadzone z urzędu, dlatego konsument powiadamiający Prezesa Urzędu nie poniesie żadnych kosztów z nim związanych – obciążony zostanie budżet państwa. Brak jest także terminów przedawnienia na wniesienie takiego zawiadomienia, a jedynie należy pamiętać o tym, że Prezes UOKiK będzie mógł wszcząć postępowanie, jeżeli nie zaprzestano stosowania postanowienia wzorca umowy w okresie ostatnich 3 lat, licząc od końca danego roku, w którym doszło do zaniechania. W postępowaniu przed SOKiK termin do wniesienia pozwu wynosił zaledwie 6 miesięcy od dnia stosowania postanowienia we wzorcu. Mamy zatem w tym przypadku do czynienia z kolejną pozytywną zmianą. Jeżeli postępowanie zostanie wszczęte, jego efektem będzie wydanie przez Prezesa UOKiK decyzji administracyjnej rozstrzygającej czy dana klauzula ma niedozwolony charakter oraz zakazanie jej dalszego wykorzystywania. Decyzja taka ma skutek wyłącznie w stosunku do przedsiębiorcy, który stosował dane postanowienie oraz wobec wszystkich konsumentów, którzy zawarli z takim podmiotem umowę na postawie klauzuli wskazanej w decyzji.

Na mocy nowelizującej ustawy rejestr ten będzie obowiązywał jeszcze przez 10 lat od daty jej wejścia w życie, a więc aż do 17 kwietnia 2026 r. Jak wskazano na stronie internetowej UOKiK, takie rozwiązanie zastosowane zostało w celu:

• zapewnienia czasu na ukształtowanie się orzecznictwa Prezesa Urzędu w postępowaniach administracyjnych o uznanie postanowień wzorców umowy za niedozwolone
• oraz zakończenia na dotychczasowych zasadach postępowań sądowych wszczętych przed wejściem w życie ustawy.

Będzie on stanowił wskazówkę dla Prezesa UOKiK przy wydawaniu decyzji według nowych zasad. Decyzje te będą publikowane na stronie internetowej urzędu, tak jak to miało miejsce dotychczas na przykład w sprawach o naruszenie zbiorowych interesów konsumentów. Dzięki temu możliwe będzie zapoznanie się z uzasadnieniem danego rozstrzygnięcia, a nie wyłącznie z treścią klauzuli niedozwolonej oraz danych przedsiębiorcy, w stosunku do którego decyzja została wydana. Pozostałe zmiany W celu zapoznania się z pozostałymi wprowadzonymi zmianami, takimi jak instytucja tajemniczego klienta czy misselling, warto zajrzeć na stronę UOKiK, gdzie wszystkie informacje zostały przedstawione w prosty sposób w formie pytań i odpowiedzi: https://www.uokik.gov.pl/faq_nowe_uprawnienia_uokik.php